شرایط ظهور حضرت ولی عصرمراد از شرایط ظهور، پیشامدها و پدیده‌ها و حوادثی است که زمینه ظهور امام زمان (علیه‌السلام) را فراهم می‌سازند. ۱ - فرق شرایط ظهور با نشانه‌های ظهورشرایط ظهور، یعنی زمینه‌هایی که امکان تحقق ظهور امام عصر (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را فراهم می‌آورد و آن را امری منطقی و لازم می‌نمایاند. شرایط ظهور، با نشانه‌های ظهور تفاوت دارد؛ برای مثال وجود شمار کافی از پاکدلان برای آغاز انقلاب جهانی در شمار شرایط ظهور می‌گنجد؛ ولی ندای آسمانی و خروج سفیانی، از نشانه‌های آن شمرده می‌شود. البته هر دو باید پیش از ظهور تحقق یابند؛ (البته در نشانه‌های ظهور، لازم نیست که تمام نشانه‌ها پیش از ظهور باشد؛ بلکه از روایات استفاده می‌شود بیشتر نشانه‌ها هم‌زمان و برخی پس از ظهور رخ خواهد داد؛ از این‌رو نگارنده به جای نشانه‌های ظهور، نشانه‌های قیام را پیشنهاد می‌کند.) زیرا ظهور، پس از آشکار شدن همۀ شرایط و نشانه‌های حتمی آن رخ می‌دهد؛ وگرنه به تحقّق مشروط پیش از وجود شرط و نیز دروغ بودن روایات نشانه‌های ظهور-که درستی آن‌ها به طور متواتر و قطعی احراز شده است-می‌انجامد. [۱]
صدر، محمد، تاریخ الغیبة الکبری، ص۳۹۵.
۲ - شرایط بنیادی ظهورشرایط ظهور امام عصر (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به طور کامل برای ما روشن نیست؛ اما با بهره‌گیری از سخنان معصومان (علیهم‌السّلام) استفاده می‌شود که بخشی از بنیادی‌ترین آن‌ها عبارت است از: ۱. وجود برنامه و طرحی متعالی که بتواند با ساختار درست، عدل واقعی را در جهان برپا سازد و سعادت و کمال آدمیان را به ارمغان آورد. ۲. وجود رهبر و هدایتگری بزرگ، شایسته و معصوم که از سوی خداوند سبحانه و تعالی منصوب شده است. ۳. وجود گروهی از انسان‌های مومن، پاکدل و فداکار که در اوج تقوا به سر می‌برند و برای دفاع همه‌جانبه از برنامۀ امام معصوم (علیه‌السّلام) آمادگی دارند. روایاتی در دست‌اند که از ویژگی‌های یاران خاصّ امام زمان (علیه‌السلام) و نقشی که در قیام و دولت مهدوی ایفا می‌کنند، پرده برمی‌دارند. [۲]
یاران امام زمان.
بی‌تردید، برای پدید آمدن ظهور، باید این شرایط محقق شود. وحی و روایات متواتر و قطعی بر تحقق یافتن شرط‌های اوّل و دوم گواهی می‌دهد. شرط نخست با بعثت پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محقق شد. شرط دوم نیز با تولد فرزند امام عسکری (علیه‌السّلام) در سال ۲۵۵ ق تحقق یافت. آنچه تاکنون به وقوع نپیوسته، شرط سوم است. برای تحقق این شرط باید تلاش کرد و در جهت تربیت نفوس خویش و دیگران کوشید. البته افزون بر شرط‌های یادشده، احتمال وجود پاره‌ای شرایط دیگر نیز قوی می‌نماید. بی‌تردید باید همه آن شرایط واقع شود تا زمینۀ ظهور به طور کامل فراهم آید. برای تسریع در تحقق این شرایط و رخ نمودن روزگار آرمانی ظهور، دعا و تضرّع در درگاه احدیّت بسیار سودمند است. معصومان (علیهم‌السّلام) مؤمنان را به دعا در این‌باره فرمان داده‌اند. ۳ - شرایط ظهور در روایاتاین شرایط به گونه کامل بر ما روشن نیستند؛ زیرا ظهور همانند غیبت از اسرار الهی است که تنها وقتی پیش آید، بر ما روشن می‌گردد. با این حال، می‌توان برخی از این شرایط را به گونه مجمل در روایات بزرگان معصوم (علیه‌السلام) بازیافت. ۳.۱ - پر شدن جهان از فساددر بسیاری از روایات آمده است که حضرت مهدی (علیه‌السلام) جهان را پر از داد می‌کند پس از آن‌که پر از ستم می‌شود. امامان معصوم (علیه‌السلام) پاره‌ای حوادث مهم را که قبل از ظهور تحقق می‌یابند در روایات بیان کرده‌اند. علمای شیعه نیز کتبی در این‌باره نوشته‌اند؛ همانند کتاب الملاحم و الفتن تألیف علی بن طاووس. «ملاحم» جمع «مَلْحَمَه» به معنای کشتار بزرگ در جنگ است. [۷]
حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، ص۳۰۱.
۳.۱.۱ - دیدگاه نادرست رواج فسادبرخی شیعیان می‌پندارند که برای نزدیک ساختن ظهور باید در تحقّق این شرط کوشید و فساد را رواج داد یا دست کم راه سکوت و سکون در پیش گرفت و از امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با فساد دست کشید. [۸]
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهّری، ج۱۸، ص۱۸۷.
[۹]
حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، ص۳۳۱.
علمای شیعه در برابر این دیدگاه نادرست معتقدند که مراد روایات از رواج فساد در عصر ظهور آن نیست که باید دست به گناه و زشتی و فساد زد و از وظایف دینی شانه خالی کرد. مراد این است که وضعیّت ناهنجار جامعه انسانی در آن عصر، به گونه قهری جهان را بدین‌سو خواهد کشاند و این‌که رواج فساد در جهان، شرط ظهور است بدین معنا نیست که باید به دست خود این شرط را فراهم آوریم. در عصر غیبت هیچ یک از تکالیف و واجبات ساقط نمی‌شوند. مومنین به رغم فسادی که روز به روز جهان را در خود می‌گیرد، باید خویشتن و جامعه انسانی را برای یاری امام (علیه‌السلام) آماده سازند. [۱۰]
حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، ص۳۳۰ و ۳۳۱.
ناگفته نماند، گاهی اموری چون وضعیت اسفبار و آکنده از ستم جهان نیز از شرایط ظهور شمرده می‌شود. ممکن است گروهی چنان پندارند که باید در جهت تحقّق این شرط کوشید و به ترویج فساد دست زد تا پرده‌های غیبت سریع‌تر کنار رود و ظهور امام عصر (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف) واقع شود. در نادرستی این پندار تردید نیست، زیرا: ۱. بسیاری از این پدیده‌ها که ممکن است از شرایط تلقی شوند، در شمار نشانه‌های ظهور جای دارند و ظهور، بر آن‌ها متوقف نیست. ۲. شرط ظهور بودن ستم فراگیر، قابل تامل می‌نماید و می‌توان این پدیده را از نشانه‌های ظهور به شمار آورد حتی اگر آن از شرایط ظهور باشد، در شمار شرایط به معنای مصطلح نمی‌گنجد؛ زیرا ارتباط آن با ظهور، از نوع ارتباط سبب و مسبب نیست. افزون بر این، حتی اگر ستم فراگیر «شرط اصطلاحی ظهور» به شمار آید؛ در همگونی آن با دیگر شرط‌ها و لزوم تلاش برای تحقق آن تردید وجود دارد؛ زیرا شرط قهری و تکوینی است؛ یعنی، جهان به رغم تلاش مؤمنان دلسوز، به سمت ستم فراگیر پیش می‌رود. ۳.۲ - ظهور قیام‌های قبل از ظهوریکی دیگر از شرایط ظهور قیام‌ها و انقلاب‌های قبل از ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) که زمینه قیام جهانی حضرت را پیش می‌آورند. روایات فراوانی از بزرگان معصوم (علیه‌السلام)، از بروز قیام‌های مردمی در آستانه ظهور خبر می‌دهند. در برخی از این روایات آمده است که حکومتی به دست رهبری صالح در شرق جهان پای می‌گیرد که تا ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) دوام می‌یابد. [۱۲]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن، ص۶۶.
برخی از علمای روزگار معاصر، معتقدند که این حکومت، همان است که پس از انقلاب اسلامی در کشور ایران بنیان نهاده شد.هر چند نخستین بار نیست که علمای شیعه قیامی را مصداق قیام مذکور در روایات دانسته‌اند، امّا هیچ قیامی در تاریخ شیعه دارای وسعت و عظمت انقلاب اسلامی نبوده است. از این‌رو، احتمال این‌که مراد از دولت زمینه‌ساز، انقلاب اسلامی ایران باشد بسیار است. ۴ - وظیفه مؤمنانمؤمنان باید وظیفۀ خویش را انجام دهند و تکلیف الهی اهل ایمان را- بی آن‌که در نتیجه بیندیشند-به جای آورند؛ زیرا نتیجه ندادن و توفیق نیافتن سبب سقوط تکلیف نمی‌شود. ۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۲۶۸-۲۷۰، برگرفته از مقاله «شرایط ظهور». پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۲۹۸، انتشارات زمزم هدایت. |